Tezler

Projemizin önemli çıktılarından olan iki yüksek lisans tezi tamamlanmış ve YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde yayımlanmıştır. Bu iki tez, projemizin bilimsel altyapısını güçlendiren, ilkokul sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet temsillerinin tarihsel değişimini ortaya koyan önemli akademik çalışmalardır. Proje kapsamında elde edilen bu veriler, eğitim materyallerinin toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifiyle yeniden düzenlenmesine yönelik önemli ipuçları sunmaktadır.

​

“İlkokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Kadın İmgesi (1980-2000)” isimli birinci tez Mustafa Şahin danışmanlığında Sedanur Giley tarafından hazırlanmıştır.

Bu araştırma, 1980–2000 yılları arasında basılan sosyal bilgiler ders kitaplarında kadın imgesinin erkek temsilleriyle karşılaştırmalı olarak nasıl sunulduğunu incelemiştir. Nitel desende yürütülen çalışmada, söylem tarihsel yaklaşım temel alınmış; ilgili döneme ait 6 ders kitabı metin ve görsel düzeyde analiz edilmiştir. Kitaplar dijital olarak taranmış ve Delphi tekniğiyle geliştirilen ölçütler çerçevesinde NVivo-15 yazılımıyla kodlanmıştır. Bulgular, bu dönemde toplumsal cinsiyet rollerinin büyük ölçüde geleneksel kalıplara dayandığını göstermektedir. Kadınlar genellikle ev içi roller, annelik ve yardımcı konumlarla ilişkilendirilmiş; erkekler ise kamusal alan, mesleki roller, liderlik ve güç figürleriyle temsil edilmiştir. Bazı kitaplarda modern ve eşitlikçi öğelere rastlansa da bu durum genel eğilimi değiştirecek düzeyde değildir. Araştırma, ders kitaplarındaki cinsiyetçi söylemlerin toplumsal cinsiyet rollerini pekiştirdiğini ve bu rollerin eğitim yoluyla yeniden üretildiğini ortaya koymaktadır. Kadınların yalnızca ev içi sorumluluklarla sınırlı sunulması, kamusal ve mesleki alanlarda görünürlüklerinin azalmasına; erkeklerin sürekli güçlü ve aktif rollerde yer alması ise toplumsal eşitlik adına önemli bir sorun alanı olarak değerlendirilmektedir. Tezde, ders kitaplarında daha dengeli, kapsayıcı ve toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyen temsillerin artırılması önerilmektedir.

​

“İlkokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet (2000-2023)” ikinci tez Mustafa Şahin danışmanlığında Arzum Taşdelen tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma, 2000–2023 yılları arasında yayımlanan sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet imgelerinin nasıl kurgulandığını incelemiştir. Söylem tarihsel yaklaşım doğrultusunda tasarlanan araştırmada, 5 ders kitabı NVivo-15 programıyla ayrıntılı biçimde analiz edilmiştir. Analiz sürecinde metinler ve görseller, Delphi yöntemiyle oluşturulmuş ölçütlere göre değerlendirilmiştir. Araştırma bulguları, incelenen kitaplarda erkek imgelerinin kadın imgelerinden belirgin biçimde fazla olduğunu göstermektedir. Kadınlar meslekler, eylemler ve karakter temsilleri gibi birçok başlıkta geri planda kalmış; ev işleri, çocuk bakımı ve el işleri gibi geleneksel rollerle özdeşleştirilmiştir. Erkekler ise taşıt kullanma, tarım–hayvancılık, spor ve kamusal görevler gibi güç ve hareket gerektiren eylemlerle ilişkilendirilmiştir. Görsel analizler de benzer bir tablo sunmaktadır: Erkek figürler daha görünür durumdadır ve çoğunlukla kamusal alanlarda resmedilmiştir; kadınlar ise ağırlıklı olarak ev içi mekânlarda yer almaktadır. Meslek, kıyafet, renk kullanımı ve mekânsal konumlanış gibi unsurlar, toplumsal cinsiyet rollerine uygun biçimde atanmıştır. Bu bulgular, 2000 sonrası dönemde dahi ders kitaplarında geleneksel toplumsal cinsiyet söylemlerinin önemli ölçüde devam ettiğini göstermektedir.​​​​​