Analiz Edilen Kitaplar ve Programlar

Proje Kapsamındaki Analiz Edilen Ders Kitapları ve Öğretim Programları

Bu çalışmanın evrenini 1923-2023 dönemi proje kapsamında ele alınan fen bilimleri, hayat bilgisi, matematik, sosyal bilgiler ve Türkçe ilkokul öğretim programları ve ilgili ders kitapları oluşturmaktadır. 1923-2023 döneminde söz konusu beş ders için Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından okutulması kabul edilen ve Tebliğler Dergisi’nde tespit edilen ders kitabı sayısı 4622’dir. Buna göre aynı yazarların aynı isimli mükerrer eserleri çıkarıldığında kitap sayısı 2751 olarak belirlenmiştir. 2751 kitap için kütüphanelerde katalog taramaları yapılmış ve toplam 1273 kitaba ulaşılmıştır. Kodlanacak veri kaynaklarının büyüklüğü nedeniyle analiz edilecek kitapların seçiminde tabakalı örneklem alma yoluna gidilmiştir. Çalışmada her ders için ayrı olmak üzere öğretim programlarının değiştiği yıllar ölçüt alınmıştır. Her dersin öğretim programı değişikliği sonrası okutulan her sınıftan bir ders kitabı seçilmiştir. Kitap seçiminde mevcut kitaplar arasında sayfa sayısı en fazla olan örneklem grubuna dâhil edilmiştir. Buna göre araştırma kapsamında analiz edilen 153 adet ders kitabı listesi şöyledir:

Fen Bilimleri Ders Kitapları

Mahmud Ekrem ve İlyas Bey. (1924). Yeni tabiat tedkiki 4. sınıf. Yeni Matbaa.
Harun Reşid (1925). Terbiye-i fenniyye. Matbaa-i Amire.
Muallim Hayri ve Doktor Orhan, Eşya dersleri, İstanbul Asri Matbaası.
Mahmud Ekrem (1927). Yeni tabiat tedkiki ve hıfzısıhha 4. sınıf. İstanbul Türk Matbaası.
Halit, N. (1934-1935). Tabiat dersleri sınıf: 5. Resimli Ay Matbaası.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. (1937). Tabiat bilgisi 4. sınıf. Devlet Basımevi.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. (1937). Tabiat bilgisi 5. sınıf. Devlet Basımevi.
Doğanay, M. ve Nasuhoğlu R. (1950). Tabiat bilgisi 5. sınıf, Ders Kitapları Türk Limited Şirketi.
İli, M. ve Tardu, B. (1951). Tabiat bilgisi 4. sınıf. Remzi Kitabevi.
Ölçün, M., Çilenti, K, Erdoğan, H., Ölçün, M., Savcı, S. ve Akoral, N. (1972). Fen ve tabiat bilgileri 5. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Ölçün, M., Çilenti, K, Erdoğan, H., Ölçün, M., Savcı, S. ve Akoral, N. (1973). Fen ve tabiat bilgileri 4.sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Suzan, N. ve Suzan M. (1998). Fen bilgisi 4. sınıf. Yıldırım Yayınları.
Suzan, N. ve Suzan M. (2000). Fen bilgisi 5. sınıf. Yıldırım Yayınları.
Tunç, T., Karademir, Z.S., Agalday, M., Merdeşe, H., Talo, H., Koçakoğlu, M. ve Kaya, S. (2007). Fen ve teknoloji 4 ders kitabı, Devlet Kitapları.
Özbek, N. K. (2007). Fen ve teknoloji 5 ders kitabı. Ada Matbaacılık.
Yaman, E., Akan, R., Doğan, M. ve Sarı, Ö. (2018). İlkokul fen bilimleri 4 ders kitabı. Devlet Kitapları.
Demiray, K. ve Köker, Ö. (2021). İlkokul fen bilimleri 3 ders kitabı. Devlet Kitapları.

Hayat Bilgisi Ders Kitapları

Hilmi, İ. (1932). Hayat bilgisine göre: resimli ilk kıraat birinci sınıf. Hilmi Kitaphanesi.
Hilmi, İ. (1934-1935). Hayat bilgisine göre resimli ilk kıraat sınıf: 2. Türk Kitapçılığı Limited Şirketi.
Hilmi, İ. (1934-1935). Hayat bilgisine göre resimli ilk kıraat sınıf: 3. Türk Kitapçılığı Limited Şirketi.
Akısan, A. R. (1949). İlkokul üçüncü sınıf hayat bilgisi kitabı. Şaka Matbaası.
Arkın, R. G. (1955). Hayat bilgisi ilk okuma 1. Bir Yayınevi.
Ötüken, H. (1964). Hayat bilgisi 2. Ulun Yayınevi.
Bolayır, F. (1986). Renkli hayat bilgisi ilkokul 2. Okul Kitapları Ltd. Şti.
Bolayır, F. (1986). Renkli hayat bilgisi ilkokul 3. Okul Kitapları Ltd. Şti.
Bolayır, F. (1987). Renkli hayat bilgisi ilkokul 1. Okul Kitapları Ltd. Şti.
Eren, C. ve Gören, Ç. G. (1999). İlköğretim hayat bilgisi ders kitabı 2. Cemre Yayıncılık.
Gündoğan, E. ve Kurtcan, Y. (2001). İlköğretim hayat bilgisi 1. Bilim ve Kültür Yayınları.
Tekışık, H. H. (2001). İlköğretim hayat bilgisi 3 ders kitabı. Tekışık Yayıncılık.
Özdemir, A. ve Yıldız, M. (2005). İlköğretim hayat bilgisi 2 ders kitabı. Devlet Kitapları.
Öztürk, S. ve Elbistan, F. (2006). İlköğretim hayat bilgisi 1 ders kitabı. Devlet Kitapları.
Karabıyık, E. Ü. (2006). İlköğretim hayat bilgisi ders kitabı 3. Evren Yayıncılık.
Polat, B. (2019). İlkokul hayat bilgisi ders kitabı 1. İhsan Yayıncılık.
Dokumacı, A., Özdemir Gök, N. ve Dokumacı, Z. (2019). İlkokul hayat bilgisi 2 ders kitabı. Devlet Kitapları.
Karabıyık E. Ü. (2019). İlkokul hayat bilgisi ders kitabı 3. Evren Yayıncılık.

Matematik Ders Kitapları

Mahmud Ekrem (1924). Tadbikatlı hendese 4. sınıf. Kütüphane-i Sudi.
Ahmed Cevad ve Şinasi (1925). Güzel hisab 4. sınıf. İstanbul Marifet Matbaası.
Ahmed Cevad ve Şinasi (1925). Güzel hisab 5. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Ahmed Cevad ve Şinasi (1926). Güzel hisab 3. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
İzzet, M. ve Fehmi, H. (1929). Hesaba başlangıç: Sınıf 2. Hilmi Kitaphanesi.
İzzet, M. (1934–1935). Hesaba başlangıç: Sınıf 3. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Haki, H. ve Ekrem, M. (1934–1935). Hesap bilgisi: Sınıf 4. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi,
Haki, H. ve Ekrem, M. (1934–1935). Hesap bilgisi: Sınıf 5. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Kızıldemir, M. (1940). Aritmetik: IV. Sınıf. Maarif Matbaası.
Kızıldemir, M. (1940). Aritmetik: V. Sınıf. Maarif Matbaası.
İzzet, M. ve Fehmi, H. (1941–1942). Aritmetiğe başlangıç: Sınıf 3. Kanaat Kitabevi.
Tolunay, E. ve Soykut, H. (1945). Küçüklere aritmetik. Ant Basımevi.
Aydoğdu, İ. (1951). Matematik: IV. Sınıf. Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.Ş.
İnal, M. (1957). Kolay öğreten resimli aritmetik: İlkokul sınıf 2. Çeltüt Matbaası.
Milli Eğitim Bakanlığı. (1959). Aritmetik: birinci sınıf, birinci kısım. İstanbul: Apa Ofset.
Irk, İ. ve Belir, S. (1963). Aritmetik dersleri: ilkokul III. Ak Kitabevi.
Eğilmez, O. (1968). Matematik: sınıf 5. Remzi Kitabevi.
Ergun, A. ve Ergun, G. (1973). Aritmetik 3. Ders Kitapları Anonim Şirketi.
Pöğün, T. ve Girgin, N. (1974). Matematik 2. Ders Kitapları Anonim Şirketi.
Kırbaş, O. ve Başaran, H. (1978). Matematik V. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Başaran, H., Kılıç, S. A. ve Kırbaş, O. (1983). Matematik IV. Milli Eğitim Basımevi.
Öğün, V. (1987). İlkokul 2. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Büyükkoyuncu, Z. (1987). Matematik: 5. Sınıf. Serhat Yayınevi.
Öğün, V. (1988). Matematik: İlkokul 1. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öğün, V. (1988). Matematik: İlkokul 3. Milsan Basın Sanayii A.Ş.
Öğün, V. (1989). İlkokul matematik 4. Milsan Basın Sanayi A.Ş.
Yıldırım, H. ve Yıldırım, U. (1993). Matematik ders kitabı: 3. sınıf. Yıldırım Yayınları.
Selimbeyoğlu, M. ve Selimbeyoğlu, B. (1996). İlkokul matematik ders kitabı: Sınıf 1. Kaya Yayınları.
Büyükkoyuncu, Z. (1996). İlkokullar için matematik ders kitabı: Sınıf 2. Serhat Yayınları.
Gönen, N., Çetin, M. ve Cansu, Ş. (1996). İlköğretim matematik ders kitabı: 4. Sınıf. Başarı Yayımcılık A.Ş.
Küpüşoğlu, İ. (1996). İlkokul matematik ders kitabı: Sınıf 5. Başarı Yayımcılık A.Ş.
Gündoğan, E., Durucan, H. ve Bayram, S. (2000). İlköğretim matematik 2 ders kitabı. Özgün Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Günel, E., Sönmez, N. ve Özgür, Ö. F. (2001). İlköğretim matematik 1 ders kitabı. Bir Yay Yayınevi.
Saraç, B., Sönmez, M. ve Ertaş, A. E. (2001). İlköğretim matematik 3 ders kitabı. Gazi Yayın Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.
Saraç, B., Sönmez, M. ve Ertaş, A. E. (2001). İlköğretim matematik 4 ders kitabı. Gazi Yayın Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.
Çetin, M., Cansu, Ş. ve Çalışkan, Z. (2003). İlköğretim matematik 5 ders kitabı. Başarı Yayımcılık A.Ş.
Duatepe, A., Umay, A., Eke, N., Avşar, O. ve Karaca, M. (2007). İlköğretim matematik 4 ders kitabı. Koza Yayın Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ.
Duatepe, A., Umay, A., Eke, N., Avşar, O. ve Karaca, M. (2007). İlköğretim matematik 5 ders kitabı. Koza Yayın Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ.
Ünsal, N., Yavuz, F. D. ve Sarıöz, İ. (2008). İlköğretim matematik 3 ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Eden, H. (2010). İlköğretim matematik 2 ders kitabı. Meram Yayıncılık.
Boz, S., Özçelik, U. ve Kaygusuz, Ç. (2012). İlköğretim matematik 1 ders ve öğrenci çalışma kitabı (1. Kitap). Saray Matbaacılık.
Boz, S., Özçelik, U. ve Kaygusuz, Ç. (2012). İlköğretim matematik 1 ders ve öğrenci çalışma kitabı (2. Kitap). Saray Matbaacılık.
Atlı, A., Doğangüzel, E. E., Güneş, A. ve Şahin, N. (2021). İlkokul matematik 2 ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kayapınar, A., Şahin, N., Erdem, G. ve Şentürk Leylek, B. (2021). İlkokul matematik 4. sınıf ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Cantürk, N. (2023). İlkokul 1. sınıf matematik ders kitabı. Açılım Eğitim ve Öğretim Yapı San. ve Tic. A.Ş.
Gönülalan, N. (2023). İlkokul 3. sınıf ders kitabı. Ekoyay Eğitim Yayıncılık Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.

Sosyal Bilgiler Ders Kitapları

Orhan Fuad (1924). Musahabat-ı ahlâkiye ve malumat-ı vataniye 5. sınıf. İstanbul İkdam Matbaası.
Ahmet Refik (1924). Umumi tarihi 5. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Ahmet Refik (1925). Türkiye tarihi 3. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Faik Sabri (1925). Çocuklara ilk coğrafya kıraati 3. sınıf. Matbaa-i Amire.
Abdülbaki, M. (1929). Yurt bilgisi: 4. sınıf. Türk Neşriyat Yurdu.
Besim, M. ve Arif, C. (1930). Cumhuriyet çocuklarına yeni coğrafya dersleri: Dördüncü sınıf. Kanaat Kütüphanesi.
Abdülbaki ve Esat, S. (1930). Yavrumun tarih kitabı: İlk mektep – Dördüncü sınıf. Şirketi Mürettibiye Matbaası.
Reşat, A. (1931). Cumhuriyet Mekteplerine Tarih dersleri: 5. sınıf. Türk Neşriyat Yurdu.
Kâmi, A. (1931–1932). Yurt bilgisi: 5. sınıf. Hilmi Kitaphanesi.
Sabri, F. (1932). Çocuklara coğrafya dersleri: 5. sınıf. Hilmi Kitaphanesi
İsimsiz, (1936). Tarih: 4. sınıf. Devlet Basımevi.
Rona, T. E. (1940). Yurtbilgisi dersleri: 4. sınıf. Maarif Matbaası.
Rona, T. E. (1940). Yurtbilgisi dersleri: 5. sınıf. Maarif Matbaası.
Darkot, B. ve Alagöz, C. (1942–1943). Yeni coğrafya dersleri: Sınıf 4. Kanaat Kitabevi.
Geylângil, S. (1942-1943). Yeni umumî coğrafya: Sınıf 5. Hilmi Kitabevi.
Unat, F. R. ve Su, K. (1947). Tarih: V. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
İnal, A. E. ve Çalapala, R. (1958). Tarih: İlkokul 4. Atlas Yayınevi.
Gülen, H. (1958). Yeni coğrafya: Sınıf V. Remzi Kitabevi.
İnal, A. E. ve Çalapala, R. (1960). Tarih: İlkokul 5. Atlas Yayınevi.
Rona, M. S. ve Aksan, H. (1963). Yurttaşlık bilgisi: Sınıf IV. İnkılap ve Aka Kitabevleri.
Oğuz, A. ve Tolunay, İ. H. (1964). Renkli coğrafya IV. Ders Kitapları Anonim Şirketi.
Akşit, N. ve Eğilmez, O. (1968). Yurttaşlık bilgisi: Sınıf V. Remzi Kitabevi.
Sanır, F., Asal, T. ve Akşit, N. (1977). Sosyal bilgiler: V. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Sanır, F., Asal, T. ve Akşit, N. (1983). Sosyal bilgiler: 4. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Milli Eğitim Bakanlığı. (1990). İlkokullar için sosyal bilgiler 4. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Şahin, N. ve Şahin, A. (1995). İlköğretim sosyal bilgiler 5 ders kitabı. Salan Yayınları.
Şenünver, G., Karabulut, E., Kesim, H. S., Turgut, R., Ercan, N., Küçükbaycan, M., Uslu, H. ve Akay, A. (2001). İlköğretim okulu sosyal bilgiler 4. Milli Eğitim Basımevi.
Sarıalioğlu, F. ve Karadaş, M. (2003). İlköğretim sosyal bilgiler 5 ders kitabı. Cemre Yayıncılık.
Karagöz, D., Tekerek, M., Kaya, N., Azer, H., Alıç, M. D., Yılbat, B., Koyuncu, M. ve Ulusoy, K. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler 5 ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kaya, M. K., Dağ, Ö., Koçak, E., Yıldırım, T. ve Ünal, M. (2014). İlköğretim sosyal bilgiler: Ders ve öğrenci çalışma kitabı (Birinci kitap) 4. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kaya, M. K., Dağ, Ö., Koçak, E., Yıldırım, T. ve Ünal, M. (2014). İlköğretim sosyal bilgiler: Ders ve öğrenci çalışma kitabı (İkinci kitap) 4. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Ayantaş, T. (2022). İlkokul sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitabı. Ferman Yayıncılık.

Türkçe Ders Kitapları

Mithat Sadullah (1925). Cumhuriyet elifbası 1. sınıf. Şirketi Mürettibiye Matbaası.
Siraceddin (1925). Çocuklara kolay kıraat 3. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Siraceddin (1925). Çocuklara kolay kıraat 4. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Siraceddin (1925). Çocuk kitabı kolay kıraat, 5. sınıf. Kütüphane-i Hilmi.
Safa, P. (1929). Cumhuriyet mekteplerine kıraat: Sınıf 3. Türk Neşriyat Yurdu.
Hikmet, İ. (1933–1934). Kıraat dersleri: Sınıf 2. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Hikmet, İ. (1934–1935). Kıraat dersleri: Sınıf 1. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Hilmi, İ. (1934–1935). Resimli ilk kıraat: Sınıf 4. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Hilmi, İ. (1934–1935). Resimli ilk kıraat: Sınıf 5. Türk Kitapçılığı Limitet Şirketi.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1937). Alfabe. Milli Eğitim Basımevi.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. (1937). Okuma kitabı: Dördüncü sınıf. Devlet Basımevi.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. (1938). Okuma kitabı: Beşinci sınıf. Devlet Basımevi.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1945). Okuma kitabı: İkinci sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1945). Okuma kitabı: Üçüncü sınıf. Maarif Matbaası.
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı. (1952). Okuma kitabı: Üçüncü sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Güçlü, A. H. (1953). Alfabe. Milli Eğitim Basımevi.
Maarif Vekâleti. (1956). Yeni okuma kitabı: Beşinci sınıf. Maarif Basımevi.
Ahmet, R. (1960). Kıraat: İlk mekteplerin 2. sınıfları için. İleri Kütüphanesi.
Ahmet, R. (1960). Kıraat: İlk mekteplerin 4. sınıfları için. İleri Kütüphanesi.
Demiray, K., Öz, M. F., Oğuzkan, T. ve Özdemir, E. (1972). Güzel Türkçe: 2. Milli Eğitim Basımevi.
Tunç, İ. ve Tunç, A. (1976). Türkçemiz: İlkokul 1. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Tunç, İ. ve Tunç, A. (1976). Türkçemiz: İlkokul 4. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Demiray, K., Öz, M. F., Oğuzkan, T. ve Özdemir, E. (1978). Güzel Türkçe: 3. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Demiray, K., Öz, M. F., Oğuzkan, T. ve Özdemir, E. (1978). Güzel Türkçe: 5. sınıf. Milli Eğitim Basımevi.
Gümüş, A. (1993). Türkçe 3 ders kitabı. Altın Kitaplar Yayınevi.
Bayoğlu, H. (1995). Türkçe 1: Okumaya başlıyorum ders kitabı. Salan Yayınları.
Uygun, S. ve Arslan, A. (1996). Türkçe 2 ders kitabı. Cemre Yayıncılık.
Arslan, S. (1996). Türkçe: İlköğretim 4. sınıf. Sek Yayınları.
Çolak, N., Ülgen, S. ve Çırak, E. (2003). Türkçe 5. Berk Yayıncılık.
Aydın, G. ve Demirel, T. (2012). İlköğretim Türkçe 3: Ders ve öğrenci çalışma kitabı (1. Kitap). Korza Yayıncılık.
Aydın, G. ve Demirel, T. (2012). İlköğretim Türkçe 3: Ders ve öğrenci çalışma kitabı (2. Kitap). Korza Yayıncılık.
Gültekin, İ. ve Pekdemir, A. Z. (2012). İlköğretim Türkçe 4: Ders kitabı. Korza Yayıncılık.
Alacalı, O. (2012). İlköğretim Türkçe 5 ders kitabı. Ada Matbaacılık Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Demiroğlu, R. ve Gökahmetoğlu, E. (2014). İlköğretim Türkçe 1 ders ve öğrenci çalışma kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Arhan, S. ve Coşkun, S. (2014). İlköğretim Türkçe 2 ders ve öğrenci çalışma kitabı (1. Kitap). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Arhan, S. ve Coşkun, S. (2014). İlköğretim Türkçe 2 ders ve öğrenci çalışma kitabı (2. Kitap). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Beşler, D. ve Demir, F. M. (2023). İlkokul Türkçe ders kitabı: 1. sınıf. İlke Basım Yayım Turizm Sanayi ve Ticaret Limitet Şirketi.
Muştu, G. ve Karahisar, T. (2023). İlkokul Türkçe ders kitabı: 2. sınıf. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Dağlıoğlu, E. Ş. (2023). İlkokul Türkçe ders kitabı: 3. sınıf. Sonuç Yayınları.
Ataşçı, A. (2023). İlkokul Türkçe ders kitabı: 4. sınıf. Koza Yayın Dağıtım.

1923-2023 döneminde bu proje kapsamında ele alınan fen bilimleri, hayat bilgisi, matematik, sosyal bilgiler ve Türkçe ilkokul öğretim programlarında köklü değişimlerin yapıldığı yıllar şöyledir:

Fen Bilimleri: 1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1992, 2005, 2018.

Hayat Bilgisi: 1926, 1936, 1948, 1968, 1998, 2005, 2018.

Matematik: 1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1983, 1990, 1998, 2005, 2018.

Sosyal Bilgiler: 1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1990, 1998, 2005, 2018.

Türkçe: 1924, 1926, 1936, 1948, 1968, 1989, 2005, 2019.

Kitap Kapaklarından Bazı Örnekler

Projemizde 1923-2023 arası yüzyıllık dönemde ilkokullarda okutulan beş dersin (fen bilimleri, hayat bilgisi, matematik, sosyal bilgiler ve Türkçe) öğretim programları ve ders kitaplarında kadın imgesi ve süreçte geçirdiği değişimler, değişime etki eden faktörler, adı geçen materyallerde kadın imgesi hususundaki tutarlılıklar incelenmektedir. Araştırmaya konu edilen kitapların kapaklarından bazı örnekler.